Bosna i Hercegovina je najmanje zadužena tranzicijska zemlja u regiji centralne i istočne Evrope, uključujući i sve bivše jugoslovenske republike, tvrdi Direkcija za ekonomsko planiranje (DEP) BiH u svojoj posljednjoj Informaciji o fiskalnoj održivosti. Prema procjeni DEP-a, projektovani dug sektora opšte vlade BiH (svi nivoi vlasti te fondovi socijalne zaštite i direkcije za izgradnju i održavanje cesta), u koji su uračunate i obaveze koje podrazumijevaju prethodnu verifikaciju potraživanja, poput stare devizne štednje i ratne štete, u odnosu na prethodnu godinu smanjen je za 7,4 posto i na kraju 2017. iznosio je oko 12 milijardi KM ili 38,0 posto bosanskohercegovačkog bruto društvenog proizvoda (BDP), od čega se 66 posto (oko 7,9 milijardi KM) odnosi na vanjski, a 34 posto (oko 4,1 milijarda KM) na unutrašnji dug.
Umjerena zaduženost
“Ukoliko se posmatraju samo verifikovane obaveze, dug je bio na nešto nižem nivou od 35,5 posto BDP-a. Prema ovom pokazatelju, odnosno udjelu duga prema BDP-u, BiH spada u umjereno zaduženu zemlju“, napominje se u Informaciji.
Uz opasku da trend smanjenja duga opšte vlade BiH traje još od završetka 2014. i da je u poređenju sa prethodnom godinom, udio ukupnog duga u BDP-u lani smanjen za 5,1 procentni poen, iz DEP-a potcrtavaju da je posebno pozitivno to što se veći dio bh. javnog duga odnosi na povoljno vanjsko zaduživanje kod međunarodnih institucionalnih kreditora. Pritom preciziraju da je na kraju 2017. godine udio vanjskog duga u BDP-u smanjen na 25,1 posto, a unutrašnjeg na 13,0 posto.
“Unutrašnji dug se odnosi na kredite uzete kod komercijalnih banaka i emisije vrijednosnih papira (obveznica i trezorskih zapisa). Najveći dio komercijalnog zaduživanja (72,6 posto), odnosi se na vlade entiteta“, pojašnjava se u Informaciji, uz konstataciju da je opšta vlada BiH, uprkos rastu udjela servisiranja javnog duga na 6,6 posto BDP-a i 15,2 posto budžetskih prihoda, sposobna svoje obaveze finansirati na vijeme, odnosno da “servis javnog duga, posmatran kao faktor fiskalne održivosti, jasno ukazuje da BiH javne finansije nemaju problema sa održivošću.
“Posljednje tri godine, sektor opšte vlade bilježi blagi budžetski suficit, koji je na kraju 2017. godine iznosio oko 2,6 posto BDP-a, kao rezultat nešto bržeg rasta prihoda u odnosu na rashode. Rashodi za kamate su se smanjivali za jedan procentni poen u svakoj godini ostvarenog suficita, što je rezultiralo da opšta vlada ostvari primarni suficit od 3,3 posto BDP-a. S obzirom na ostvareni suficit u toku 2017. godine, opšta vlada BiH nije imala problema sa njegovim finansiranjem, tako da je i to doprinijelo smanjenju ukupnog duga.
Kao rezultat navedenog, tokom 2017. godine došlo je i do smanjenja potreba za finansiranjem i to na 4,0 posto BDP-a, odnosno na 9,3 posto ukupnih javnih prihoda. Međutim, uprkos poboljšanju koje se desilo 2017. godine, potrebe za finansiranjem su još uvijek na visokom nivou, s obzirom na ograničen pristup tržištima kapitala uslijed lošeg kreditnog rejtinga“, upozoravaju iz DEP-a.
Uz podsjećanje da je fiskalna politika održiva ako je kamatna stopa na javni dug manja od stope ekonomskog rasta i ako su stope rasta zaduženosti niže od kamatnih stopa, u Informaciji se ističe da BiH sa stopom od 1,7 posto zadovoljava oba ta kriterija.
“Što se tiče prosječne kamatne stope na vanjski dug, pošto se BiH zadužuje po povoljnijim uslovima kod međunarodnih institucionalnih kreditora, ona je još uvijek relativno niska i na kraju 2017. iznosila je 1,4 posto. Kamatne stope, sa stanovišta održivosti duga, nose i određene rizike i to prvenstveno zbog kredita ugovorenih po varijabilnim kamatnim stopama, čiji je udio u ukupnom portfoliju vanjskog duga na kraju 2017. iznosio 43 posto i u poređenju sa prethodnom godinom smanjio se za 4,3 procentna poena, što je bila i preporuka – da se smanji njihov udio, a da se preferiraju krediti sa fiksnim kamatnim stopama.
Udio komercijalnog vida zaduživanja se također polako smanjuje i na kraju 2017. njegov udio u BDP-u iznosio je 8,1 posto. S druge strane, obaveze proistekle iz ratnih i posljeratnih dešavanja (stara devizna štednja, ratna potraživanja i opšte obaveze) zbog verifikacije se također smanjuju, čime je njihov udio u BDP-u iznosio 4,9 posto na kraju 2017. godine.
Ukoliko se pogledaju nepovoljni uslovi zaduživanja na domaćem tržištu, može se pretpostaviti da bi komercijalno zaduživanje na stranim tržištima bilo i skuplje od navedenih. Glavni uzrok visokih kamatnih stopa jeste visok kreditni rizik, što odražava i veoma nizak kreditni rejting BiH. Uprkos činjenici da analitičari međunarodnih agencija za rejting ocjenjuju BiH kao zemlju sa stabilnim ekonomskim rastom, relativno niskim nivoom zaduženosti, sposobnom da servisira vanjski dug, sa stabilnom fiskalnom pozicijom, ocjena kreditnog rejtinga je zadržana na istom nivou. Iako se i zemlje iz okruženja takođe nalaze u neinvesticijskoj zoni, bh. rejting je daleko lošiji u poređenju sa drugim tranzicijskim zemljama centralne i istočne Evrope“, podvlači se u Inormaciji u kojoj se pojašnjava da je rast javnog duga u prethodnim godinama rezultirao rastom obaveza servisiranja, koje su na kraju 2017. dostigle 15,2 posto budžetskih prihoda odnosno 6,6 posto BDP-a, što je, kako se naglašava, daleko više u poređenju sa predkriznim, ali i sa periodom finansijske krize. Pritom je teret servisiranja u RS skoro dvostruko veći u odnosu na FBiH. Servis duga kao procenat ukupnih budžetskih prihoda u RS je na kraju 2017. iznosio 22,8 posto, a u FBiH 13,5 posto, usljed velike razlike u visini zaduženosti entiteta. Što se tiče omjera servisa unutrašnjeg i vanjskog duga, pak, u posljednje dvije godine on je skoro ujednačen, usljed ubraznog rasta unutrašnjeg duga u ranijim godinama, čiji se najveći dio odnosi na staru deviznu štednju te kratkoročne (trezorski zapisi) i dugoročne vrijednosne papire (obaveznice).
Troškovi servisiranja
“Po pravilu, dug bi trebao biti servisiran budžetskim suficitom. Međutim, kako je sektor opšte vlade prethodnih godina ostvarivao budžetske deficite, tako su se obaveze servisirale novim zaduživanjima.
Kako je opšta vlada sve do 2015. ostvarivala deficit, tako su u tom periodu potrebe za finansiranjem bile u porastu. Na kraju 2015. opšta vlada BiH ostvaruje suficit od 0,7 posto BDP-a, koji je naredne godine povećan na 1,2 posto, da bi na kraju 2017. porastao na 2,6 posto. Ostvareni budžetski suficit je svakako doveo do smanjenja potreba za finansiranjem – time su na kraju 2017. iznosile 4,0 BDP-a, odnosno 9,3 posto budžetskih prihoda.
Međutim, ako se posmatraju entiteti, s obzirom na sve veće razlike u zaduženosti, ali i u budžestkim bilansima, razlikuju se i potrebe za finansiranjem. Teret servisiranja u RS na kraju 2017. godine od 22,8 posto budžetskih prihoda bio je značano veći u poređenju sa 13,5 posto prihoda u FBiH. Zadnje dvije godine, ta razlika među entitetima značajno se uvećava. Međutim, s obzirom na to da se potrebe finanansiranja na bh. nivou smanjuju, to ne bi trebalo da ugrozi solventnost sektora opšte vlade BiH“, zaključuje se u Informaciji, u kojoj se ekonomski rast potencira kao glavni rizik koji se tiče održivosti duga i javnih finansija sektora opšte vlade BiH, kojeg prate i loš kreditni rejting, kamatne stope, valutni rizik i refinansiranja.
