Smeće iz domaćinstva koje se naziva još i komunalni čvrsti otpad ne nestaje samo po sebi nakon što vam nestane iz vida. U zemljama EU, kamioni otpad odvoze na specijalno dizajnirane lokacije, osposobljene da prihvate određene količine različitih vrsta otpada, uključujući građevinski, kabasti, te otpad iz domaćinstava. Ovi centri opremljeni su adekvatnom infrastrukturom koja onemogućava kontaminaciju tla i okolnih podzemnih voda. U Evropskoj uniji sistem upravljanja otpadom definisan je strateškim planskim dokumentima koji u fokus stavljaju zaštitu okoliša i zdravlje stanovništva. No, šta je sa zemljama koje nemaju ovako uređene sisteme?
Neadekvatno upravljanje otpadom predstavlja ogroman ekološki i zdravstveni problem za sve stanovnike Zapadnog Balkana. Kao zemlje u tranziciji i na putu EU integracija, Srbija i BiH posljednjih godina ulažu napore u efikasnije upravljanje resursima i unapređenje sistema upravljanja otpadom. U tom pogledu ostvaren je određeni napredak, a najviše u oblasti jačanja javne svijesti, naročito u Srbiji. Međutim, postojeća infrastruktura nema kapacitete da isprati EU standarde, a državna sredstva koja se izdvajaju za ovu oblast i trenutna ulaganja u unapređenje upravljanja otpadom nisu ni približno dovoljna. Upravo iz tog razloga, ako se vozite magistralnim cestama u BiH i Srbiji vrlo vjerovatno ćete, u pustim predjelima čiste prirode, naići na ružne prizore divljih deponija.
Rješenje ovog problema je u svim zemljama Zapadnog Balkana još uvijek u povoju. Evropska unija kroz IPA fondove prekogranične saradnje ulaže u unapređenje zaštite okoliša, efikasno korištenje resursa i očuvanje prirode u zemljama koje teže članstvu u Uniji. Jedna od inicijativa koje se istovremeno sprovode na području BiH i Srbije jeste projekat Opštine sa nula otpada koji ima za cilj da principe koncepta nula otpada ugradi u upravljačke sisteme lokalnih zajednica i time direktno podrži unapređenje sistema upravljanja otpadom. Projekat se realizuje u 6 pilot opština i uključuje direktno angažovanje javnih komunalnih preduzeća, te srednjih škola iz pomenutih opština.
Nakon sprovođenja niza aktivnosti poput kreiranja planskih dokumenata – Smjernica za uvođenje koncepta nula otpada na lokalnom nivou, Smjernica za monitoring i izvještavanje o komunalnom otpadu, kreiranja „tailor-made“ akcionih planova za 6 pilot opština, niza edukativnih treninga za javna komunalna preduzeća i predstavnike lokalnih zajednica prekograničnog područja, te sprovođenja intenzivne medijske kampanje za jačanje svijesti, projektni tim je uspješno priveo kraju mapiranje divljih deponija u 6 opština, te razvio GIS sistem praćenja njihovih lokacija.
Cijeli set projektnih aktivnosti usmjeren na jačanje kapaciteta javnih komunalnih preduzeća, pored nabavke opreme za preduzeća, te nabavke setova kanti za odvojeno prikupljanje za stanovništvo pilot opština, uključuje i razvoj interaktivnih GIS mapa sa lokacijama divljih deponija i čišćenje deponija u 6 opština. Na bazi izrađenih GIS mapa bit će odabrana po jedna divlja deponija u svakoj pilot opštini čije će čišćenje biti izvršeno u okviru projekta, a na njihovo mjesto će se postaviti kontejneri kako bi se spriječilo njihovo ponovno nastajanje. U saradnji sa predstavnicima pilot opština izvršeno je mapiranje lokacija divljih deponija te su određene njihove osnovne karakteristike u pogledu karaktera (stalna/povremena), pristupačnosti, te u pogledu količina i vrsta odloženog otpada. Razvijene GIS mape će uveliko olakšati lociranje deponija javnim komunalnim preduzećima u pilot opštinama. GIS mape su javno dostupne, a pristupiti im se može putem linkova:
- Opština Ilijaš (BiH)
- Grad Visoko (BiH)
- Opština Centar Sarajevo (BiH)
- Opština Bajina Bašta (SRB)
- Opština Vladimirci (SRB)
- Opština Krupanj (SRB)
„Kreirana GIS mapa za područje opštine Ilijaš doprinijet će efikasnijem nadzoru lokacija eventualnog nastanka divljih deponija. Savjesni građani i privredni subjekti mogu koristiti GIS mape za lakše prepoznavanje prekršitelja zakona i brzo upozoravanje lokalne uprave i JKP na nepravilnosti u zbrinjavanju otpada, a manji dio nesavjesnih građana i privrednih subjekta će razvijati strah da krše odredbe pozitivnih zakonskih propisa. Također, nevladine organizacije koje se bave zaštitom životne sredine kroz GIS mape će imati bolji uvid u stanje životne sredine i sistem upravljanja otpadom. Sve skupa će doprinijeti pravilnom odlaganju otpada, smanjenju broja divljih deponija, manjim troškovima uklanjanja divljih deponija, što će imati za rezultat bolje upravljanje otpadom, čistiju i zdraviju životnu sredinu“ – zaključio je Sadik Alić, komunalni inspektor u Opštini Ilijaš.
Projekat Opštine sa nula otpada finansira Evropska unija u okviru IPA programa prekogranične saradnje Srbija – Bosna i Hercegovina 2014-2020 sa ciljem postizanja dugoročne resursne efikasnosti u sektoru upravljanja otpadom. Kroz primjenu zajedničkih akcija baziranih na principima nula otpada i cirkularne ekonomije, projekat zajedno implementiraju Centar za energiju, okolinu i resurse – CENER 21 iz Sarajeva (BiH) i Inženjeri zaštite životne sredine – EEG iz Novog Sada (Srbija). Projektom se nastoji ojačati održivi razvoj u preko 90 jedinica lokalne samouprave prekograničnog područja Srbija – BiH. Implementacija je započela 1. marta 2021. godine, a trajat će 24 mjeseca. Tijelo za ugovaranje projekta je Ministarstvo finansija Republike Srbije (CFCU). Ukupni budžet projekta je 413.608,44 EUR, od čega je Evropska unija obezbijedila 351.567,17 EUR bespovratnih sredstava.
Uz slogan Brojimo do nula, u okviru projekta je pokrenuta kampanja na društvenim mrežama Facebook i LinkedIn koja ima za cilj jačanje javne svijesti u prekograničnom području.
