5% uvoza gasa izgubila EU
Od 1991. Rusija izvozila gas preko Ukrajine
837.300 metričkih tona tečnog gasa iz Rusije kupile zemlje EU
Nakon što je prvog dana 2025. godine obustravljen transport ruskog gasa preko Ukrajine, cijene ovog energenta u zemljama Evrope su počele rasti. Iako ruski gas više ne protiče kroz Ukrajinu do zemalja Evropske unije pošto je istekao petogodišnji ugovor o isporuci, zemlje EU u prvim danima ove godine kupuju rekordne količine ruskog gasa.
Odluka Ukrajine da ne dozvoli transport ruskog gasa u Evropsku uniju preko svoje teritorije, izazvala je različite reakcije, ali i posljedice, u zemljama EU i Evrope.
„Ukrajina neće dozvoliti da Rusija zarađuje dodatne milijarde na našoj krvi”, rekao je ukrajinski predsjednik Volodimir Zelenski.
Burne reakcije u Slovačkoj i Mađarskoj
Iz Vlade Poljske, zemlje koja je u prvim danima januara preuzela predsjedavanje Evropskom unijom smatraju da je prekid isporuke „još jedna pobjeda” nad Moskvom.
„EU je pripremljena za ovu promjenu i većina članica bloka će se sa njom izboriti“, saopćili su iz Evropske komisije.
Rusija i dalje može dostavljati gas u Mađarsku, Tursku i Srbiju preko Turskog toka, gasovoda koji prolazi preko Crnog mora.
Ruska kompanija Gazprom potvrdila je da su isporuke preko Ukrajine u Evropu zaustavljene 1. januara u 6.00 sati po centralnoevropskom vremenu. Rusija je izvozila gas preko preko Ukrajine od 1991. godine, a prekid ove rute ima strateški i simbolički uticaj na cijelu Evropu.
Rusija je izgubila važno tržište, ali ruski predsjednik Vladimir Putin kaže da će najviše ispaštati zemlje EU.
EU je znatno smanjila uvoz gasa iz Rusije od početka invazije na Ukrajinu 2022. godine, ali nekoliko zemalja na istoku bloka i dalje je zavisno od ruskog gasa, koji Moskvi donosi godišnje prihode od pet milijardi eura.
Udio ruskog gasa u ukupnom uvozu ovog energenta u EU iznosio je 40 posto 2021. godine, dok je taj procenat u 2023. godini iznosio manje od 10 posto. Neke članice poput Slovačke i Austrije, nastavile su uvoziti značajne količine gasa iz Rusije.
Austrijsko regulatorno tijelo za energetiku ne očekuje smetnje u snabdijevanju ovim energentom pošto je Austrija napravila rezerve i počela uvoziti gas od više različitih dobavljača.
Centralnoevropske zemlje su najugroženije zbog gubitka pristupa ruskom prirodnom gasu preko Ukrajine, iako imaju alternativni pravac, Turski tok, za dobijanje ruskog prirodnog gasa, ali ta veza nije dovoljna da u potpunosti nadoknadi gubitak ukrajinske rute.
Udio ruskog gasa u ukupnom uvozu ovog energenta u EU iznosio je 40 posto 2021. godine, dok je taj procenat u 2023. godini iznosio manje od 10 posto.
Uticaj će se posebno osjetiti u Mađarskoj i Slovačkoj, u kojima je ukrajinska tranzitna ruta zadovoljila 65 posto potražnje za gasom 2023. godine, navodi Bruegel.
Evropska komisija je iznijela nekoliko rješenja za pomoć pogođenim zemljama, uključujući ispunjavanje potreba kroz isporuku grčkog, turskog i rumunskog gasa preko transbalkanske rute.
U Slovačkoj je zaustavljanje isporuke kroz Ukrajinu dovelo do ozbiljnih tenzija, jer je kroz tu centralnoevropsku državu prolazi glavni gasovod kojim je ruski gas stizao do Austrije, Mađarske i Italije, a Slovačka je za to naplaćivala i tranzitne takse.
Sada će Slovačka morati platiti više za dotok gasa drugim gasovodima, kažu slovački zvaničnici.
„Prekid ugovora o isporuci gasa imat će drastične posljedice po zemlje EU, ali ne i po Rusiju“, kazao je slovački premijer Robert Fico, u izjavi koju je prenio Reuters.
Fico, koji je izazvao dosta ljutnje u EU posjetom Moskvi i susretom sa ruskim predsjednikom Putinom, zaprijetio da će obustaviti isporuku električne energije Ukrajini.
Zelenski je zbog toga optužio Fica da pomaže Putinu „da finansira rat i slabi Ukrajinu”.
„Fico uvlači Slovačku u pokušaje Rusije da prouzrokuje još patnje Ukrajincima”, smatra Zelenski.
Poljska je ponudila pomoć Kijevu ako Slovačka prekine dostavu struje, koja je za Ukrajinu ključna zato što su njena postrojenja za proizvodnju električne energije pod stalnim ruskim napadima.
„Postoje alternativni gasovodi za međunarodno tržište, poput onih u Hrvatskoj, Njemačkoj i Poljskoj. Treba koristiti te rute kako Rusija ne bi zarađivala od prodaje nafte i gasa Evropskoj uniji“, kažao je Radoslaw Sikorski, poljski ministar vanjskih poslova za BBC.
Evropska komisija je iznijela nekoliko rješenja za pomoć pogođenim zemljama, uključujući ispunjavanje potreba kroz isporuku grčkog, turskog i rumunskog gasa preko transbalkanske rute.
On je istaknuo da Poljska uvozi gas iz Amerike, Katara i Sjevernog mora.
„Koliko ja znam, sve zemlje imaju alternativne rute na raspolaganju”, kaže Sikorski.
Evropska unija je alternativu za ruski gas pronašla u tečnom naftnom gasu iz Katara i Amerike, kao i gasu koji preko gasovoda stiže iz Norveške od početka ruske invazije na Ukrajinu.
Evropska komisija je u decembru prošle godine predstavila plan potpune zamjene dotoka ruskog gasa kroz Ukrajinu drugim izvorima.
Već početkom 2025. godine evropski fjučersi prirodnog gasa porasli su najviše od oktobra 2023. godine.
Cijena holandskog TTF-a, referentnog evropskog prirodnog gasa, porasla je za više od četiri posto na 51 euro po megavat-satu, što je najviši nivo od oktobra 2023. godine.
Niže temperature početkom januara potaknule su rast cijena, uz činjenicu da je EU izgubila oko pet posto uvoza gasa, koji je do sada iz Rusije dolazio preko Ukrajine. Istovremeno, evropske zalihe gasa su iscrpljene najbržim tempom od 2021. godine, na oko 75 posto zbog hladnog vremena u Evropi krajem decembra prošle i početkom januara ove godine.
Prema podacima industrijske organizacije Gas Infrastructure Europe, količina gasa u skladištima bloka smanjena je za oko 19 posto od kraja septembra, kada se završava sezona dopune, do sredine decembra.
Čini se da je Evropa osjetljivija na nestabilnost tržišta, ako želi zamijeniti prirodni gas koji nedostaje, jer cijene gasa rastu za 50 posto u odnosu na prethodnu godinu. Više cijene energije mogle bi dodatno naštetiti konkurentnosti bloka i povećati troškove za domaćinstva.
Cijene bi, također, mogle porasti ako se Evropa okrene povećanju uvoza tečnog prirodnog gasa (LNG).
Sve zajedno, nema bojazni da će EU ostati bez gasa ove zime, međutim, punjenje skladišta plina moglo bi biti skuplje nego što se očekivalo.
Niže temperature početkom januara potaknule su rast cijena, uz činjenicu da je EU izgubila oko pet posto uvoza gasa, koji je do sada iz Rusije dolazio preko Ukrajine.
Američki umjesto ruskog gasa
Cijene plina za iduće ljeto nedavno su porasle iznad onih za zimu 2025-26. godine, zbog čega će obnavljanje zaliha biti skuplje, izvještava Bloomberg, citirajući Arnea Lohmanna Rasmussena, glavnog analitičara Global Risk Managementa u Kopenhagenu.
“Postoji sve veći rizik da će EU izaći iz zime sa niskim zalihama u skladištima gasa, zbog čega će njihovo popunjavanje biti skupo”, kazao je Rasmunssen.
Prema podacima kompanije Kpler koje je objavio Politico u prvim danima januara, Evropa je kupovala rekordne količine ruskog gasa. Podaci koje je prikupio Kpler otkrivaju da je u prvih 15 dana 2025. godine 27 zemalja Evropske unije uvezlo 837.300 metričkih tona tečnog prirodnog gasa iz Rusije.
To je rekordni uvoz, u odnosu na 760.100 tona kupljenih u istom periodu prošle godine. Prekid snabdijevanja Evrope ruskim plinom preko ukrajinskih tranzitnih luka stvorio je veći pritisak na zemlje da kupuju ukapljeni plin, koji se isporučuje tankerima iz ruskih luka.
EU je, također, pod pritiskom da kupuje više goriva od Sjedinjenih Američkih Država, a novoimenovani predsjednik Donald Trump je izjavio da želi povećati izvoz gasa.
Predsjednica Evropske komisije Ursula von der Leyen već je podržala ideju o kupovini više američkog gasa kako bi se iskorijenila ruska alternativa.
„Zašto ga ne zamijenimo američkim LNG-om, koji je jeftiniji za nas i smanjuje naše cijene energije? To je nešto o čemu možemo ući u diskusiju”, izjavila je Von der Leyen u novembru prošle godine.
U svakom slučaju, analitičari najavljuju da nas očekuje neizvjestan period kada je u pitanju snabdijevanje Evrope ovim energentom.
Moldavija bez ruskog gasa zbog duga ili političke ucjene
Najveće posljedice od prekida snabdijevanja Evrope ruskim gasom preko Ukrajine osjetila je zemlja koja nije članica EU – Moldavija.
Veliki dio električne energije Moldavija dobija iz elektrane koja radi na ruski gas. To je izvor električne energije i za Transnistriju, odmetnutu moldavsku oblast koju podržava Rusija, u kojoj živi oko 300.000 ljudi i koja je smještena na granici sa Ukrajinom. Iz Gazproma je 28. decembra prošle godine saopćeno da će obustaviti isporuke gasa Moldaviji 1. januara zbog duga Kišinjeva od gotovo 700 miliona dolara. Vlada Moldavije tvrdi da je međunarodna revizija utvrdila da je pravi iznos duga oko devet miliona dolara, koji je uglavnom otplaćen.
Prema podacima kompanije Kpler koje je objavio Politico u prvim danima januara Evropa je kupovala rekordne količine ruskog gasa.
Moldavski premijer Dorin Recean je negirao navode o dugu i optužio Rusiju da koristi „energente kao političko oružje”.
Činjenica jeste da je Transnistrija ostala bez grijanja i tople vode „zbog privremene obustave dotoka gasa”, kako je saopćeno iz energetske kompanije Tirasteploenergo.
Stanovništvu su savjetovali da se obuku toplo, da se porodice okupljaju u jednoj prostoriji, okače deke ili debele zavjese na prozore i koriste električne grijalice.
„Vlada preduzima mjere kako bi se osiguralo stabilno snabdijevanje strujom, ali se poziva stanovništvo da štedi energiju“, kazao je Konstantin Borosan, ministar energetike Moldavije.
Od sredine decembra na snazi je vanredno stanje u energetskom sektoru te zemlje, koje će trajati ukupno 60 dana. Moldavska predsjednica Maja Sandu optužuje Kremlj za ucjenu, čiji je cilj destabilizirati Moldaviju pred opće izbore 2025.
