U BiH blokirano više računa nego u Hrvatskoj i Srbiji zajedno

Prema posljednjem izvještaju Centralne banke BiH, početkom jula bila su blokirana 104.822 računa bosanskohercegovačkih poslovnih subjekata. Barem jedan blokiran račun imala su čak 57.383 poslovna subjekta. Šta su osnovni razlozi za tako veliki broj blokiranih računa i u kojoj mjeri to ustvari ukazuje na masovno nezakonito poslovanje i zloupotrebu “zakonskih rupa” koje omogućavaju normalno funkcioniranje poslovnih subjekata unatoč neizmirivanju finansijskih obaveza koje dovode do blokade računa, pitanja su koja se neminovno nameću iz ovako sumorne statistike, a na koja u Centralnoj banci nemaju adekvatan odgovor.

OGRANIČENI PODACI

“Centralna banka vodi Jedinstveni registar računa poslovnih subjekata u Bosni i Hercegovini, kao elektronsku zbirku podataka o računima poslovnih subjekata koji platni promet obavljaju preko računa otvorenih u bankama i CBBiH. Računi otvoreni u banci jesu računi otvoreni u skladu sa entitetskim propisima o unutrašnjem platnom prometu, preko kojih poslovni subjekti obavljaju platni promet u BiH, dok računi otvoreni kod Centralne banke jesu računi otvoreni u skladu sa Zakonom o CBBiH i drugim pozitivnim propisima. Shodno propisu Centralne banke koji uređuje rad Jedinstvenog registra računa poslovnih subjekata, banke su odgovorne za tačnost i blagovremenost dostavljenih podataka, dok je CBBiH odgovorna za istovjetnost dostavljenih podataka sa podacima u Jedinstvenom registru.”

Račune pravnih lica otvorene u bankama blokiraju komercijalne banke na osnovu entitetskih zakona o unutrašnjem platnom prometu, te odgovaraju za tačnost i ažurnost dostavljenih podataka. CBBiH je odgovorna za istovjetnost dostavljenih podataka sa podacima u Registru i objavljivanje podataka o broju blokiranih računa, odnosno o broju pravnih lica koja imaju barem jedan račun blokiran. Ističemo činjenicu da Registar ne sadrži informacije o razlozima blokade računa“, u izjavi za Business Magazine objašnjavaju iz Centralne banke razloge zbog kojih su konkretne informacije o uzrocima masovne blokade računa i visini dugovanja koja su rezultirala blokadama nedostupni široj javnosti.

Uvidom u Izvještaj o blokiranim računima može se zaključiti da je blokirano najviše računa klijenata Raiffeisen, Intesa Sanpaolo i UniCredit banke, a radi se mahom o preduzećima organiziranim kao društva ograničene odgovornosti te samostalnim ugostiteljskim i zanatskim radnjama, mada ne manjka ni sportskih klubova i saveza (među kojima se posebno ističu OKK Spars i Rukometni savez BiH sa po 10, Košarkaški savez BiH sa šest te FK Sarajevo i SDI Spid sa po pet blokiranih računa), raznih drugih udruženja građana – uključujući boračka i invalidska, medijskih kuća, mikrokreditnih društava, političkih stranaka, hotela, sindikata, bolnica, visokoškolskih te ostalih državnih ustanova i preduzeća, poput Kantonalnog centra za socijalni rad Sarajevo ili Željeznica FBiH (sedam blokiranih računa), a na blokade nisu imune čak ni vjerske i humanitarne, od kojih su u Izvještaju najzvučniji Medžlis Islamske zajednice Banja Luka, Merhamet, Otvorena mreža (sedam blokiranih računa) i Internacionalna liga humanista (pet blokiranih računa).

Sa po 23 blokirana računa neprikosnoveni državni rekorderi su kompanije Škafa i Batagon EEC, a slijede ih SA Dundee Group, W. Plaža, F-Autocentar i K&Data sa po 19, Bosnamed i Turkoil sa po 17, Šipad-komerc, Co. Farmus-Commerce, Aspek, Icon Computers, Monte Cristo BH sa po 16, Lora, Saboss, Dallas BH, Tehel, Porović Group i Palbras sa po 15, a od široj javnosti poznatijih kompanija visoko na ovoj neslavnoj listi kotiraju i Avio Express sa 14, Sabix sa 13, Oslobođenje i Hecoprom sa po 12, Energoinvest Comet, Feroelektro i GRAS sa po 11, te Remontmontaža, Centrotrans – transport robe i Rudnik uglja Kreka sa po 10 blokiranih računa…

Međutim, za razliku od liste blokiranih računa, koja je potpuno transparentna i dostupna svakome koga zanima bez bilo kakvih ograničenja, pojedinačni i zbirni iznosi na kojima su blokade utemeljene obavijeni su velom tajne, koji je toliko gust da iz Centralne banke ne mogu, ilustracije radi, izdvojiti ni najdrastičnije primjere (bez navođenja konkretnih imena) u smislu broja blokiranih računa pojedinačnog poslovnog subjekta i ukupnih dugovanja zbog kojih su im računi blokirani.

“Kao što je već rečeno, razlog blokade računa nije informacija koja je sadržana u Registru. Kod izvjesnog broja poslovnih subjekata u Registru evidentirano je da imaju više od 20 blokiranih računa, kod deset ili više banaka. Činjenica je, međutim, da postoji i značajan broj poslovnih subjekata čiji su računi blokirani prije pet ili više godina, te je upitna ekonomska aktivnost takvih subjekata“, ukazuju iz Centralne banke.

Na molbu za pojašnjenje da li je ovako veliki broj blokiranih računa bosanskohercegovačka specifičnost ili praksa rasprostranjena i u drugim evropskim ekonomijama te upit o postojanju nekog efikasnog modela kojim se može barem ublažiti postojeće stanje i eventualnim inicijativama koje u tom smjeru Centralna banka planira pokrenuti prema nadležnim državnim organima, iz krovne domaće finansijske institucije odgovaraju u istom, nekonkretnom tonu.

“Centralna banka vrši analize podataka u Registru i poduzima odgovarajuće akcije prema relevantnim zainteresovanim stranama s ciljem podizanja kvaliteta sadržaja podataka u Registru, budući da su neki računi blokirani davno, da postoji sumnja da određeni broj poslovnih subjekata sa računima blokiranim od prije pet ili više godina ne vrši ekonomsku aktivnost, te uzimajući u obzir zakonodavni okvir koji reguliše ovu oblast“, “zakopčani su do grla“ u Centralnoj banci BiH.

U nedostatku konkretnih pokazatelja iz relevantnih domaćih izvora, kao prilično realan pokazatelj ozbiljnosti situacije u ovoj oblasti može poslužiti poređenje sa kretanjima u najbližem bh. okruženju.

Blokade po godinama

U prvom izvještaju Centralne banke BiH, objavljenom početkom novembra 2012. godine, broj blokiranih računa poslovnih subjekata u BiH iznosio je 58.038, dok su 35.694 firme imale bar jedan blokiran bankarski račun.

Posmatrano po godinama, najkritičnija je bila 2018., kada su blokirana 26.252 računa poslovnih subjekata. U tom smislu, nadprosječno intenzivne bile su i 2022. (7.217 blokada), 2012. (6.314), 2021. (6.048) i 2013. godina (5.579).

Najmanje blokada zabilježeno je davnih 2004. (597) i 2005. godine (705), dok je u dosadašnjem toku 2024. blokiran 3.581 račun poslovnih subjekata.

STANJE U OKRUŽENJU

Prema podacima Financijske agencije (Fina), na kraju prošle godine u Hrvatskoj su bili blokirani računi 13.846 poslovnih subjekata (četiri puta manje nego u BiH), čija ukupna glavnica duga je iznosila 578,1 milion eura. Njihove obaveze po osnovu kamata zbirno su iznosile dodatnih 173 miliona eura, tako da je ukupan dug hrvatskih poslovnih subjekata na kraju 2023. dostigao 751,1 milion eura.

“Prema podacima FINA-e, od 13.846 poslovnih subjekata koji nisu podmirili dospjela osnovna plaćanja, 6.153 su pravne osobe (44,4 posto), na koje se odnosi 433,7 milijuna eura ili 75 posto iznosa ukupnih neizvršenih osnova. Preostalih 7.693 su fizičke osobe koje obavljaju registriranu djelatnost, a njihov dug iznosi 144,5 milijuna eura“, preciziraju iz FINA-e.

U Srbiji, pak, krajem januara ove godine bili su blokirani računi 46.847 preduzeća i poduzetnika (za desetak hiljada manje nego u BiH), na kojima je, kako je saopćila tamošnja Narodna banka (NBS), ne računajući kamate “zarobljeno“ 219.917.298.267 dinara, odnosno 1,87 milijardi eura. Prema podacima NBS-a, od ukupnog broja blokiranih računa, njih 19.683 odnosi se na male poduzetnike, a u blokadi dužoj od tri godine je 14.791 dužnik.

Apsolutni srbijanski rekorder – sa najvišim iznosom, ali i sa najdužim trajanjem blokade, je kompanija Ladinvest, čiji je račun već duže od 10 godina blokiran zbog duga od 3,68 milijardi dinara (31,44 miliona eura). Slijede Agencija za krizni menadžment, sa dugom od 3,26 milijardi dinara (27,85 miliona eura), Finam skin (3,10 milijardi dinara – 26,48 miliona eura), Industrija vode Aqua (2,97 milijardi dinara – 25,37 miliona eura) i Aktor ATE (2,09 milijardi dinara – 17,85 miliona eura).

“Zašto niko nije reagovao kada ima toliko blokiranih firmi iz ranijeg perioda? Da li je moguće da je neko blokiran godinama, i da, ako nije brisan u prinudnoj likvidaciji, još uvijek postoji neko ovlašteno lice u preduzeću – tu se nameće pitanje da li i kako oni posluju? Da li rade na crno, a firmu imaju samo kao masku, što je vrlo moguće“, pitaju se srbijanski ekonomski stručnjaci. Njihova pitanja doslovno se odnose na bosanskohercegovačku poplavu blokade računa poslovnih subjekata koji unatoč tome i dalje nesmetano rade, a o čemu u Ministarstvu finansija i trezora BiH, glavnoj adresi za razrješavanje misterija te vrste, ne žele razgovarati…