Prodaja električne energije jedna je od rijetkih poslovnih djelatnosti u Bosni i Hercegovini koja mahom funkcionira na principima monopola i uz gotovo stopostotnu naplatu potraživanja od kupaca, što bi, prema logici, trebalo garantirati izuzetnu profitabilnost domaćih elektroprivreda, posebno ako se uzmu u obzir i relativno niski proizvodni troškovi, koji uključuju i radnu snagu najjeftiniju u Evropi. Međutim, realnost je puno drugačija, naročito kada je riječ o najvećoj bosanskohercegovačkoj energetskoj kompaniji – Elektroprivredi BiH, koja ne samo da nije profitabilna, već je ubjedljivo najveći gubitaš u našoj zemlji.
Šokantan minus
Elektroprivreda BiH u 2023. godini nagomilala je gubitak od šokantnih 332 miliona konvertibilnih maraka.
Prema Korigovanom finansijskom izvještaju Elektroprivrede BiH za 2023. godinu, ta kompanija je lani ostvarila ukupan prihod od blizu 1,17 milijardi KM, od čega se glavnina – 1,06 milijardi KM, odnosi na prihode od prodaje električne energije na domaćem tržištu, gdje je ostvareno i 32,24 miliona KM prihoda od pruženih usluga. Od ostalih prihoda iz ugovora sa kupcima, 16,87 miliona KM odnosi se na prihode iz ugovora sa povezanim stranama (16,72 miliona KM od prodaje gotovih proizvoda i 146.268 KM od pruženih usluga), a 25,06 miliona KM na prihode iz ugovora sa nepovezanim stranama na stranom tržištu (izvoz električne energije).
Elektroprivreda BiH na plate i naknade prosječno troši 49.225 KM godišnje ili 4.102 KM mjesečno po radniku
Ostali prihodi i dobici, u ukupnom iznosu od 26,26 miliona KM, uključuju 150.096 KM od dugoročne nefinansijske imovine, 650.285 KM od prodaje materijala, 1,40 miliona KM viškova i ostalih pozitivnih usklađenja zaliha, 500.000 KM prihoda od dividendi te 10,29 miliona KM od kamata (8,89 miliona KM), pozitivne kursne razlike (1,24 miliona KM) i ostalih finansijskih prihoda (153.477 KM) te ostale prihode i dobitke (13,27 miliona KM).
Istovremeno, ukupni rashodi dostigli su iznos od 1,49 milijardi KM. U poslovnim rashodima, “teškim” 1,22 milijarde KM, dominantni su troškovi sirovina i materijala, koji su iznosili 469,08 miliona KM te plate i ostala lična primanja, na koje je potrošeno 193,04 miliona KM (bruto plate zaposlenih – 145,50 miliona KM, ostale naknade zaposlenih – 46,73 miliona KM, troškovi ostalih angažovanih fizičkih lica – 814.864 KM). S obzirom da je u Elektroprivredi BiH, prema zvaničnim podacima prezentiranim na internetskoj stranici te kompanije, zaposleno ukupno 3.905 radnika, na njihova primanja u prosjeku se, dakle, troši 49.225 KM godišnje ili 4.102 KM mjesečno po radniku, što je za bosanskohercegovačke prilike, a pogotovo u slučaju tako beznadežnog gubitaša, izuzetno visok i neprimjeren iznos.
Ostale poslovne rashode činili su nabavna vrijednost prodate robe (197,11 miliona KM), troškovi energije i goriva (10,70 miliona KM), amortizacija (169,06 miliona KM, od čega se 166,56 miliona KM odnosi na nekretnine, postrojenja i opremu), troškove primljenih usluga (113,30 miliona KM) te ostale rashode i troškove (65,23 miliona KM).
Ostali rashodi i gubici EPBiH u prošloj godini, pak, iznosili su 275,94 miliona KM, od čega se gotovo polovina (123,10 miliona KM) odnosi na umanjenje vrijednosti dugoročne nefinansijske imovine, a ostatak na kreditne gubitke od finansijske imovine po amortizovanom trošku (88,89 miliona KM), troškove rezervisanja (16,61 miliona KM), manjkove i ostala negativna usklađenja zaliha (6,12 miliona KM), finansijske rashode (kamate – 5,40 miliona KM, ostali finansijski rahodi – 30,63 miliona KM) te ostale rashode i gubitke (4,62 miliona KM).
Poslovanje EPHZHB
Drugi federalni proizvođač električne energije – Elektroprivreda HZHB, lani je ostvarila 52,44 miliona KM dobiti.
Prema Godišnjem izvješću o poslovanju za 2023., ukupan prošlogodišnji prihod Elektroprivrede HZHB dostigao je 465 miliona KM, od čega se 418 miliona KM odnosi na ugovore sa kupcima, a 47 miliona KM na ostale prihode i dobitke. Među pirhodima iz ugovora sa kupcima dominirali su oni od ugovora sa nepovezanim stranama na domaćem tržištu (415,45 miliona KM) – prodaje električne energije (404,20 miliona KM) i pruženih usluga (11,25 miliona KM). Prihodi od izvoza iznosili su 2,56 miliona KM, a od prodaje električne energije povezanim stranama simboličnih 1.226 KM. Ostali prihodi i dobici mahom su nekategorizirani (45,47 miliona KM), a njihov Izvješćem konkretizirani dio uključuje 1,37 miliona KM finansijskih dobitaka (1,06 miliona KM prihoda od kamata, 314.266 KM pozitivne kursne razlike), 113.747 KM od otuđenja nekretnina, postrojenja i opreme te 9.768 KM od otpuštanja ranije priznatih kreditnih gubitaka od finansijske imovine po amortizovanom trošku.
Trećinu poslovnih rashoda Elektroprivrede HZHB čine primanja radnika i ostalih angažiranih lica, koja pojedinačno u prosjeku iznose blizu 5.000 KM mjesečno
Na rashodovnoj strani, “teškoj“ 412,54 milliona KM, najveći poslovni trošak, slično kao i u slučaju sarajevske Elektroprivrede, bile su plate i ostala lična primanja, u koje je usmjereno 128,26 miliona KM (bruto plate – 84,961,055 KM, ostale naknade zaposlenih – 42,59 miliona KM, troškovi ostalih angažiranih fizičkih lica – 704.257 KM), odnosno, više od trećine ukupnih poslovnih rashoda (347,06 miliona KM). Prema zvaničnim podacima, EP HZHB zapošljava 2.142 radnika, što će reći da je prosječan pojedinačni trošak za njihova primanja iznosio 59.548 KM na godišnjem, to jest 4.962 KM na mjesečnom nivou po radniku.
Ostatak poslovnih rashoda EP HZHB činili su nabavna vrijednost prodate robe (49,38 miliona KM), troškovi sirovina i materijala (3,89 miliona KM), troškovi energije i goriva (1,39 miliona KM), amortizacija (67,51 miliona KM), troškovi primljenih usluga (56,66 miliona KM) te ostali poslovni rashodi i troškovi (39,97 miliona KM).
Ostali rashodi i gubici dosegnuli su ukupno 65,47 miliona KM, od kojih je gotovo polovina (36,88 nekategorizirana), dok njihov drugi dio podrazumijeva 2,52 miliona gubitaka od od dugoročne nefinansijske imovine (gubici od otuđenja nekretnina, postrojenja i opreme – 742.868 KM, ostali neto gubici od umanjenja vrijednosti dugoročne nefinansijske imovine – 1,77 miliona KM), 18,48 miliona KM troškova rezervisanja, 841.080 KM manjkova i ostalih negativnih usklađenja zaliha te 6,76 miliona KM rashoda od kamata.
Izvještaj o poslovanju EPRS za 2023. se još čeka
Iz Elektroprivrede RS, pak, tvrde da su prošle godine ostvarili rekordnu dobit od 144,86 miliona KM. Međutim, izvještaj o poslovanju te kompanije u 2023. još nije dostupan javnosti, pa se kao relavantan pokazatelj njene uspješnosti trenutno može posmatrati jedino Izvod iz Izvještaja o radu i poslovanju Mješovitog holdinga Elektroprivreda RS za 2022. godinu, u kojem je navedena neto dobit od 6,26 miliona KM.
Sa prosjekom od 35.157 KM godišnje, odnosno 2.930 KM mjesečno, Elektroprivreda RS je po visini izdvajanja za plate i naknade daleko skromnija od federalnih
Prema Izvještaju, ERS je u 2022. ostvario ukupan prihod od 1,1 milijardu KМ, od čega se 1,04 milijarde KM odnosi na prihod od prodaje električne energije (prodaja zavisnim preduzećima – 83,75 miliona KM, prodaja Distriktu Brčko – 30,92 miliona KM, slobodna prodaja – 347,86 miliona KM, tržišno i javno snabdijevanje – 576,23 miliona KM).
Ukupni rahodi ERS, sa druge strane, u 2022. su iznosili 1,08 milijardi KM, od čega se na nabavnu vrijednost prodate robe odnosilo 662,86 miliona KM, na troškove proizvodnih usluga 369,4 miliona KM, a na zarade, naknade i ostale lične rashode 17,93 miliona KM. Drugim riječima, kada je riječ o posljednjoj navedenoj stavci, na primanja svojih 510 radnika ERS po glavi troši 35.157 KM godišnje, odnosno 2.930 KM mjesečno, neuporedivo manje nego dvije federalne elektroprivrede.
