Prema Preliminarnom izvještaju Uprave za indirektno oporezivanje (UIO) Bosne i Hercegovine o gotovinskom toku na Jedinstvenom računu za oktobar 2022., kumulativni suficit neto indirektnih poreza za prvih deset ovogodišnjih mjeseci iznosi 818,4 miliona KM, što predstavlja rast od 14,4 posto u odnosu na isti period prethodne godine.
Kako se navodi u Izvještaju, u septembru 2022. naplaćeno je bruto prihoda za 121 milion KM više nego u istom mjesecu prošle godine. Istovremeno, isplate povrata povećane su za 30,8 miliona KM, tako da je neto naplata indirektnih poreza iznosila 740 miliona KM, za 13,9 posto ili 90,2 miliona KM više nego u septembru 2021. godine. Snažan septembarski rast prihoda povećao je kumulativni suficit u naplati indirektnih poreza, koji je u periodu januar – septembar 2022. povećan za 750,3 miliona KM ili 14,8 posto u odnosu na prvih devet mjeseci 2021. godine.
Rast naplate
Analiza naplate indirektnih poreza u prvih pet mjeseci 2022. ukazuje na visoke neto efekte, odnosno visoke mjesečne stope rasta uslijed niske osnovice za poređenja iz 2021. godine. Naime, do juna 2021. osnovica za poređenja bila je niska zbog restriktivnih antipandemijskih mjera, ali je u narednim mjesecima, nakon ublažavanja epidemioloških restrikcija, naplata povećana. Posljedično, zbog više osnovice za poređenje, neto efekti nakon maja 2022. u smislu rasta prihoda su smanjeni, a mjesečni rast prihoda znatno usporen. Kvartalna poređenja, pak, ukazuju na visoke stope rasta naplate od drugog kvartala 2021., sa trendom blagog usporavanja, koji je bio i očekivan zbog iscrpljivanja baznog efekta iz 2020. i 2021. godine. U prvom kvartalu 2022. ostvaren je rast neto naplate indirektnih poreza od 18,2 posto, drugom kvartalu od 17,1 posto, a u trećem od 9,9 posto u odnosu na iste periode 2021. godine, a slično usporavanje evidentno je i distribuciji neto efekata – od ukupno 750,3 miliona KM neto efekata, u prvom kvartalu je ostvareno 37,2 posto (279,2 miliona KM), u drugom 38,5 posto (289,1 milion KM), a u trećem 24,3 posto (182 miliona KM). Kako se potcrtava u Izvještaju, značajan faktor usporavanja neto naplate indirektnih poreza je i ogroman rast njihovog povrata, kao posljedica povećanja uvoza i izvoza.
Najveća stopa rasta prihoda u septembru 2022. zabilježena je kod carina i poreza na dodanu vrijednost (PDV). Najveći suficit za devet mjeseci 2022. u odnosu na isti period prošle godine, pak, ostvaren je u naplati PDV-a (534,2 miliona KM) te akciza (126,6 miliona KM) i carina (77,9 miliona KM).
“Budući da je prilikom izrade Preliminarnog izvještaja ostalo neusklađeno čak 55,4 miliona KM prihoda, nakon konačnog usklađivanja naplate prihoda sa prijavama i deklaracijama u IT sistemu UIO može se očekivati još veći rast, na prvom mjestu prihoda od PDV-a“, napominje se u Izvještaju.
Kada je riječ o carinskim prihodima, septembarskim povećanjem naplate za 40,5 posto njihov kumulativni rast stabiliziran je na 34,2 posto u odnosu na prvih devet prošlogodišnjih mjeseci, uz vidljiv rastući trend u drugom (35,4 posto) i trećem (36,4 posto) kvartalu.
Mjesečne stope rasta bruto naplate PDV-a u prvih pet mjeseci 2022. zbog efekta niske baze bile su izuzetno visoke (u maju čak 40 posto), da bi potom usporile na maksimalno 20 posto, što je rezultiralo kumulativnim devetomjesečnim rastom od 22,8 posto. Analiza strukture bruto PDV-a navodi na zaključak da je rast te vrste prihoda u najvećoj mjeri posljedica pozitivnih trendova u naplati PDV-a na uvoz. Kumulativni efekat većeg pondera PDV-a na uvoz u strukturi bruto PDV-a i vrlo visokih mjesečnih stopa rasta jeste kumulativna stopa rasta od 30 posto. S druge strane, u naplati domaćeg PDV-a primjetne su snažne oscilacije, pogotovo u maju i junu, koje su njegovu kumulativnu stopu rasta svele na 6,5 posto.
“Nakon usklađivanja trenutno neusklađenih prihoda, od kojih se veći dio odnosi na PDV, kumulativna stopa rasta domaćeg PDV-a će u svakom slučaju biti veća“, dodaje se u Izvještaju, uz opasku da kvartalna analiza pokazuje stabilan rast domaćeg PDV-a u posljednjih šest kvartala.
Uporedo sa naplatom PDV-a, međutim, rasle su i mjesečne isplate njegovog povrata, tako da je u periodu januar – septembar 2022. isplaćeno čak 41,3 posto više povrata PDV-a nego u istom periodu 2021. godine. Ipak, zbog manjeg usporavanja isplata povrata u septembru, njegov udio u kumulativu bruto PDV-a za devet mjeseci 2022. je smanjen na 28,9 posto, što je za 3,8 procentnih poena više od udjela u istom lanjskom periodu.
Efekat baze iz 2021. odrazio se i na naplatu neto PDV-a. U prvih pet mjeseci zabilježene su visoke stope rasta, a od juna su bile znatno niže. Smanjenje isplata povrata u septembru pozitivno se odrazilo na mjesečnu stopu rasta neto PDV-a i zaustavilo trend smanjenja kumulativne stope rasta na 16,6 posto. U prvom kvartalu 2022. zbog efekta baze ostvaren je rast neto PDV-a od 17,6 posto, u drugom od 20,3 posto, dok se u trećem bilježi usporavanje na 12,6 posto.
Naplata akciza u 2022. godini je oscilirala od negativnih mjesečnih stopa rasta u februaru i septembru, do visokih stopa rasta iznad 20 posto. Zbog pada naplate u septembru od tri posto, kumulativna stopa rasta je smanjena na 11,78 posto. Kvartalne analize pokazuju pozitivan rast u posljednjih šest kvartala, s tim da je primjetno njegovo usporavanje u ovoj godini – u prvom i drugom kvartalu 2022. ostvaren je rast od 15,3 posto, odnosno 14,7 posto, ali je zbog lošije naplate u julu i septembru on u trećem kvartalu usporen na 6,3 posto.
Projekcije i rizici
“U prvih devet mjeseci 2022. godine ostvarena je stopa rasta neto prihoda od indirektnih poreza od 14,8 posto u odnosu na isti period 2021. godine. Imajući u vidu da stopa rasta prihoda u periodu januar – septembar 2022. godine dijelom proizilazi iz specifičnosti u statističkoj osnovici za poređenje (niska osnovica u prvom dijelu 2021. godine zbog strogih restriktivnih mjera u borbi protiv virusa korona) te uzimajući u obzir ogromne nepoznanice u pogledu dešavanja u Ukrajini i razvijanja epidemiološke situacije u zemlji i okruženju, projektirana stopa rasta prihoda od indirektnih poreza za 2022. godinu je nešto niža od devetomjesečne i iznosi 13,1 posto“, ističe se u Izvještaju.
U projekciji prihoda od PDV-a, primjećuje se da u prvih devet mjeseci 2022. naplatu karakteriziraju vrlo visoka stopa rasta prihoda od PDV-a na uvoz, stabilna stopa rasta prihoda od domaćeg PDV-a i visoke isplate povrata, te procjenjuje da će ukupan iznos prihoda od PDV-a u ovoj godini dostići 5,087 milijardi KM, što je za 14,8 posto više nego lani.
Kada su u pitanju akcizni prihodi, projicirani iznos neto prihoda od akciza na derivate nafte za 2022. godinu je 502,9 milion KM, za 4,1 posto manji od onog ostvarenog lani, dok se kod duhanskih prerađevina očekuje godišnje povećanje rasta naplate za 22,8 posto.
Nakon rasta bruto prihoda od putarine u prvom kvartalu za 7,2 posto te njegovog pada u drugom i trećem kvartalu od 3,0 i 12,2 posto, projicirani neto prihod od putarine u ovoj godini iznosi 626,5 miliona KM, za 4,4 posto manje od ostvarenja u 2021. godini.
“Liberalizacija vanjske trgovine dovela je do snažnog pada prihoda od carina, kako u apsolutnim iznosima, tako i u pokazateljima učešća u ukupnim neto prihodima od indirektnih poreza.
Prema podacima Agencije za statistiku BiH, u periodu januar – avgust 2022. uvoz je porastao za 39,4 posto u odnosu na isti period prethodne godine. U vrijeme izrade projekcija dostupni su podaci UIO prema kojima je u septembru ostvaren rast uvoza od 32,2 posto, što je održalo rast uvoza periodu januar – septembar na visokih 38,5 posto. Imajući u vidu trendove naplate prihoda od carina, kretanje uvoza i projekcije Direkcije za ekonomsko planiranje (DEP), za 2022. se projektira neto naplata carina u iznosu od 423,2 miliona KM, što je za 30,5 posto više od naplate u prethodnoj godini. U slučaju da se ostvari navedena projekcija, učešće neto prihoda od carina u ukupnim neto prihodima od indirektnih poreza porast će na 5,4 posto u 2022. godini“, akcentira se u Izvještaju, u kojem su prezentirane i projekcije stopa rasta neto prihoda od indirektnih poreza za naredne tri godine, koje iznose 2,9 (2023. godina), 3,7 (2024.) i 3,3 posto (2025.)
Prema tim projekcijama, najveći generator godišnjeg apsolutnog rasta prihoda od indirektnih poreza u navedenom periodu je PDV, s obzirom na njegovo značajno učešće u prihodima te planiranim stabilnim stopama rasta. S druge strane, za 2023. projiciran je pad akciznih prihoda, zbog uključivanja negativnih efekata promjene režima naplate akciza na uvozne duhanske prerađevine, s tim što se, pošto je riječ o jednokratnim efektima, već u 2024. očekuje visoka stopa rasta prihoda od akciza (efekat niske osnovice za poređenje). Zbog visokih projiciranih stopa rasta uvoza i rasta učešća carina u ukupnim indirektnim porezima, njihov doprinos apsolutnom rastu poreznih prihoda trebao bi iznositi od 25,8 do 34,3 miliona KM.
Kako se pojašnjava u Izvještaju, nova projekcija prihoda od indirektnih poreza za 2022. godinu viša je za 277,6 miliona KM u odnosu na aprilsku. Najveća korekcija, u vidu povećanja za 171,8 KM, izvršena je na prihodima od PDV-a. Projekcija prihoda od akciza revidirana je naviše za 74,7 miliona KM, pri čemu su procjene prihoda od akciza na duhan revidirane za pozitivnih 110,7 miliona KM, projekcije akciza na derivate nafte za negativnih 30,5 miliona KM, a ostali akcizni prihodi za također negativnih 5,5 miliona KM.
“Revizija naviše projekcija prihoda od PDV-a i carina rezultat je snažnih revizija DEP-ovih projekcija makroekonomskih pokazatelja iz septembra u odnosu njihove projekcije iz marta 2022. godine, koje su služile kao osnov aprilskih projekcija prihoda od indirektnih poreza. Nominalna stopa rasta BDP-a za 2022. revidirana za 4,8 procentnih poena, a inflacije za 7,1 procentni poen. Projekcije rasta potrošnje, uvoza, izvoza i investicija za 2022. revidirane su naviše. S druge strane, revizija naniže projekcija prihoda od akciza na derivate nafte i putarine rezultat je rasta cijena derivata nafte i posljedičnog pada njihove potrošnje“, precizira se u Izvještaju, uz napomenu da su i projekcije prihoda za 2023., 2024. i 2025. godinu revidirane naviše za 262,8 miliona KM, 332,3 miliona KM i 366,2 miliona KM, uslijed korekcija u osnovici i revizija stopa rasta makroekonomskih pokazatelja za tekuću godinu te jednokratnih efekata primjene novog načina plaćanja akciza na duhanske prerađevine u idućoj godini.
Osnovni rizici za ostvarenje navedenih projekcija prihoda, upozorava se u Izvještaju, su neizvjesnosti u vezi sa dostizanjem DEP-ovih projiciranih makroekonomskih pokazatelja te samom naplatom prihoda od indirektnih poreza, odnosno borbom protiv sive ekonomije.
“Svi rizici koje DEP spominje u svojim projekcijama, po automatizmu predstavljaju i rizike za projekcije prihoda od indirektnih poreza. U DEP-ovim projekcijama iz septembra 2022. navodi se da se rizici za njihove projekcije mogu klasificirati u dvije grupe – vanjske i unutrašnje. U istom dokumentu navodi se da su vanjski rizici dosta izraženiji i predstavljaju veći rizik za realizaciju projekcija ekonomskog rasta iz osnovnog scenarija u odnosu na unutrašnje – daljnja eskalacija ukrajinske krize, kao i jačanje inflatornih pritisaka kako na globalnom planu, tako u Bosni i Hercegovini, zasigurno bi imali negativan uticaj na potrošnju, investicije, vanjskotrgovinsku razmjenu, a samim tim i na projekcije ekonomskog rasta u osnovnom scenariju.
U rizike koji mogu ugroziti izvršenje projekcija naplate prihoda od indirektnih poreza u sferi politike i administriranja indirektnim porezima možemo ubrojati slabljenje borbe protiv crnog tržišta duhanskih prerađevina nakon okončanja harmonizacije poreznog opterećenja cigareta u BiH sa standardima EU, slabljenje borbe protiv PDV prevara, pogotovo u sferi povrata, koji, u situaciji pada zaposlenosti i nelikvidnosti obveznika postaju atraktivni za prevare, te predlagane izmjene politike indirektnog oporezivanja kao što su diferencirane stope PDV-a i privremeno ukidanje akciza na derivate. Navedene izmjene legislative mogle bi dovesti do značajnog pada prihoda od indirektnih poreza“, konstatira se u Izvještaju.
