Hudson’s Bay Company (akronim HBC) ili Društvo Hudsonova zaljeva, najstarije je sjevernoameričko dioničko društvo i jedna od najstarijih trgovačkih organizacija u engleskom govornom području koja djeluje do danas. Društvo je, pak, registrirano u Engleskoj 2. maja 1670. godine kraljevskom poveljom sa zadatkom da pronađe sjeverozapadni prolaz prema Pacifiku i da zaposjedne zemlje uz Hudsonov zaljev, te da organizira bilo kakvu trgovačku aktivnost u tim krajevima koja bi mogla biti isplativa.
Sa više od 480 trgovina u kojima zapošljava blizu 65.000 ljudi, prihod HBC-a blizu je 5,3 milijarde dolara, a kompanija je pod žezlom CEO Helene Foulkes.
Od zatvora do monopola
Današnja kompanija HBC, najveći kanadski trgovac namalo, nastala je u 17. stoljeću zahvaljujući partnerstvu dvojice sitnih trgovaca sa velikim ambicijama i neopterećenih moralom, ali i princa avanturiste, rođaka tadašnjeg engleskog kralja. Kada je stalne posjetioce kafane Garavejs, popularnog svratišta londonskih brodovlasnika, berzanskih posrednika i trgovaca, dočekala 1671. godine objava o prodaji 3.000 komada dabrove kože, „koji pripadaju časnom guverneru i društvu trgovaca-pustolova koji trguju u zaljevu Hudson“, izazvala je veliko interesovanje, budući da je u to vrijeme dabrovo krzno smatrano robom najvišeg kvaliteta za kojom je vladala velika potražnja, a tadašnji London je, međutim, bio periferija kada je riječ o trgovini krznom. Londonski bogataši morali su svojevremeno da se zadovolje krznom nižeg kvaliteta, koje je u skromnim količinama stizalo u englesku prijestolnicu. Ako se pitate kako je dabrovina našla svoj put do Garavejsa i ko su bili „guverner i društvo trgovaca-pustolova koji trguju u zalivu Hadson“ – tu leži zanimljiva priča o globalizaciji iz jednog drugog doba, koja je bila potpuno drugačija od ove današnje.
Naime, niz događaja koji su donijeli dabrovinu u Garavejs, povezivalo je troje protagonista – Pierre-Esprit Radisson i Medard des Groseilliers bili su rođaci francuskog porijekla, koji su uprkos glamuroznim imenima bili pustolovi i neovlašteni trgovci krznom u sjevernim djelovima Kvebeka, u današnjoj Kanadi. Francuski kolonijalni režim je u oblastima koje su tada bile poznate kao Nova Francuska, započeo profitabilni posao otkupa dabrovog krzna od Indijanaca. Lokalno stanovništvo donosilo je svoje zalihe trgovačkim postajama koje su osnovali kolonisti i prodavalo dabrove u zamjenu za oružje i rakiju. U skladu sa aktuelnom ekonomskom filozofijom tog vremena – merkantilizmom – sve ovo bilo je uređeno kao monopol, kako bi generiralo maksimalnu zaradu za francusku krunu i njene predstavnike. Pohodi Radissona i Des Groseilliersa po sjevernim šumama regiona, blizu obala zaliva Hadson, naveli su ih na ideju da bi, ukoliko zađu u neistražene indijanske teritorije, mogli da pribave kudikamo veće količine dabrovog krzna, ali francuska kolonijalna uprava ne samo da nije htjela odobriti njihov plan, nego je i kaznila dvojicu avanturista što su trgovali bez dozvole, a Des Groseilliers je nakratko završio u zatvoru. Zato su rođaci odlučili da promijene gospodara.
Privatna Kanada
U potrazi za drugim pokroviteljima, otputovali su u London, gdje su bili predstavljeni kralju Charlesu II. Ono što se ispostavilo kao važnije za razvoj njihovog posla, bila je činjenica da su uspjeli da privuku pažnju Charlesovog nećaka, princa Ruperta, koji se bavio pronalazaštvom i umjetnošću. Rupert je bio u poziciji da pruži kraljevsku zaštitu i finansijsku podršku kako bi Radison i De Grozeje uspjeli realizirati svoj skupi i rizični plan koji je podrazumijevao put iz Engleske preko sjevernog Atlantika, u zaliv Hadson, kroz more uz Hadson. Na taj način mogli su zaobići francuske vlasti i stići do indijanskih plemena direktno sa sjevera, područja koje još uvjek nisu zaposjele tadašnje evropske velesile.
Shodno planu, De Grozeje je isplovio iz Londona početkom juna 1668. godine na Nonsaču, malom brodu posebno odabranom za rutu koja je predstojala i otisnuo se na putovanje koje su finansirali princ Rupert i njegova pratnja. Drugi brod, s Radisonom, morao se vratiti u Englesku nakon što su ga na putu zahvatile velike oluje, ali je De Grozeje uspio stići do zaljeva Hadson nakon četiri mjeseca. Tamo je tokom zime uspostavio kontakt s indijanskim plemenom Kri i vratio se u Englesku u oktobru 1669. godine, sa solidnom zalihom dabrovine. Nakon što su pokazali da njihov poslovni plan funkcionira, tri partnera uradila su ono što bi u tom trenutku uradio svako sa dobrim njuhom za posao vezan za trgovinu na velikoj udaljenosti – lobirali su kod kralja za monopolska prava. Naravno, nije štetilo ni to što je princ Rupert bio Charlesov rođek.
Kralj je 1670. godine dodijelio princu Rupertu i njegovim partnerima ovlaštenje kojim je osnovana kompanija Guverner i društvo trgovaca-pustolova koji trguju u Hudsons bayu, koja je kasnije postala poznata pod imenom Hudson Bay. Ovlaštenje koje je engleski kralj dodijelio kompaniji otvorilo joj je velika vrata za sticanje ogromne moći. Kao priznanje za to što su rizikovali sopstveni kapital i druge nevolje te u očekivanju velikih koristi za Englesku u budućnosti, kompanija je osim privilegije monopolske trgovine, dobila i puna vlasnička prava nad teritorijom zaliva Hudson. Područja data u vlasništvo privatnoj kompaniji Hudson Bay postala su poznata kao Rupertova zemlja, nazvana po princu Rupertu koji je bio i prvi guverner kompanije.
Granice Rupertove zemlje nikada nisu bile jasno definirane, ali se smatralo da se one protežu od Labradora do Stjenovitih planina, uz gornji tok rijeke Red River do uvale Chesterfield u Hudsonovom zaljevu te da su zauzimale 40 posto današnje Kanade, odnosno područje koje je šest puta veće od današnje Francuske.
Kompanija Hudson Bay bavila se trgovinom krznom tokom prva dva stoljeća svog postojanja. Između 1670. i 1680. kompanija je osnovala i izgradila velik broj svojih otkupnih stanica po obalama kanadskih zaljeva James i Hudson. Većina otkupnih stanica koje su zauzeli Francuzi između 1686. i 1713. godine, vraćene su kompaniji nakon sklapanja Utrechtskog mira. Nakon što je Britanija zauzela Kanadu kompanija je proširila svoje poslovanje do Saskatchewana gdje je kod Cumberlanda otvorila svoju otkupnu stanicu 1774. godine.
Kompanija je svojevremeno imala ovlaštenja i da vodi ratove, donosi zakone i dijeli pravdu na teritoriji u svom vlasništvu. Do 1783. pojavili su se mnogi konkurenti Hudson Baya koji su se nakraju ujedinili i osnovali kompaniju North West Company, koja im je postala veliki rival, pa je nakon toga gotovo punih 40 godina trajao otvoreni rat između njih. To je nakraju dovelo i do pravih oružanih sukoba početkom 19. stoljeća između njih (kao što je bio masakr kod Sedam hrastova). Te sukobe prekinula je britanska vlada, odlučivši fuzionirati ta dva društva 1821. godine pod zajedničkim imenom Hudson Bay, sa pravima datim kraljevskom poveljom kompaniji Hudson Bay.
Nepotrebno je naglasiti, kompanija je bila jedini arbitar u trgovini krznom na Rupertovoj zemlji i određivala uslove i cijene razmjene s domorocima. Kada su ih optužili da premalo plaćaju Indijancima za dabrovo krzno, tvrdili su da su tako niske cijene sasvim poštene, s obzirom na teškoće u trgovini po sjevernoameričkoj divljini. U 19. stoljeću Hudson Bay je čak izdavala sopstveni papirni novac, koji je postao zakonsko sredstvo plaćanja na područjima koje je kontrolirala.
Ta kontrola trajala je oko dva stoljeća, do 1870. godine, kada je kompanija predala vlast nad Rupertovom zemljom kanadskom dominionu u zamjenu za 300.000 funti, što je oko 34 miliona dolara u današnjem novcu. Kompanijom se upravljalo sve do 1931. isključivo iz Engleske, a tada je kanadski odbor dioničara prenio upravljanje u Kanadu, ali je kompanija i nadalje bila odgovorna guverneru i odboru dioničara u Engleskoj.
Uprkos odustajanju od trgovine krznom 1991. godine, kompanija Hudson Bay ostala je jedna od najvećih u Kanadi, koja još uvijek ima brojne robne kuće u Kanadi, poput The Bay, Zellers, Home Outfitters, Lord & Taylor…
